"Kho dinh dưỡng" của mùa hè

Trước khi đi sâu vào những giá trị của vải trong y học cổ truyền, hãy cùng điểm qua những phân tích của y học hiện đại về thành phần dinh dưỡng của loại quả này. Quả vải là nguồn cung cấp dồi dào vitamin C, một chất chống oxy hóa mạnh mẽ giúp tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương của gốc tự do. Ngoài ra, vải còn chứa các vitamin nhóm B (như B1, B2, B3) cần thiết cho quá trình chuyển hóa năng lượng, kali giúp duy trì huyết áp ổn định và chức năng tim mạch, cùng đồng và mangan – các khoáng chất vi lượng quan trọng cho sức khỏe xương khớp và quá trình tạo máu.

Đặc biệt, vải giàu chất xơ, hỗ trợ tiêu hóa khỏe mạnh và ngăn ngừa táo bón. Các hợp chất polyphenolic như flavonoid, proanthocyanidin trong vải cũng góp phần vào khả năng chống viêm, chống ung thư và bảo vệ tim mạch.

Quả vải trong Y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, quả vải, hay còn gọi là Lệ Chi, được ghi chép trong nhiều tài liệu với những công dụng đáng quý. Các thầy thuốc xưa thường dựa vào tính vị (tính chất và mùi vị), quy kinh (tác dụng vào các kinh lạc trong cơ thể) để xác định công dụng của từng bộ phận của cây vải.

• Tính vị: Quả vải có vị ngọt, hơi chua, tính ấm.
• Quy kinh: Thường quy vào kinh Can (Gan) và Tỳ (Lá lách).

Với những đặc tính này, quả vải mang lại nhiều tác dụng nổi bật:

• Bổ ích Can Tỳ, ích khí dưỡng huyết: Vải được xem là có khả năng bổ dưỡng khí huyết, giúp tăng cường chức năng của tạng Can và Tỳ. Điều này đặc biệt có lợi cho những người có khí huyết hư nhược, cơ thể suy nhược, xanh xao, thiếu máu.
• Kiện Tỳ ích vị, chỉ tả: Nhờ tính ấm và khả năng bổ Tỳ, vải giúp kiện tỳ vị, hỗ trợ tiêu hóa, làm ấm bụng, và có công dụng cầm tiêu chảy hiệu quả.
• Lý khí chỉ thống: Vải có tác dụng hành khí, giảm đau, đặc biệt là các cơn đau do khí trệ như đau bụng kinh, đau tức ngực sườn.
• Dưỡng nhan sắc, sáng mắt: Khí huyết đầy đủ, chức năng Can Tỳ được cải thiện cũng góp phần làm da dẻ hồng hào, mắt sáng hơn.

Những bài thuốc dân gian từ quả vải

Từ xa xưa, người dân đã biết cách tận dụng các bộ phận của cây vải để làm thuốc chữa bệnh. Dưới đây là một số bài thuốc dân gian phổ biến, dễ thực hiện:

1. Bài thuốc chữa tiêu chảy kéo dài do tỳ vị hư hàn

• Thành phần: Thịt quả vải khô (hoặc vải tươi sấy khô) 100g, gừng tươi 3 lát.
• Cách làm: Cho vải khô và gừng vào nồi, thêm khoảng 500ml nước, đun nhỏ lửa cho đến khi cạn còn khoảng 200ml.
• Cách dùng: Chia làm 2 lần uống trong ngày. Dùng liên tục 3-5 ngày.
• Công dụng: Ôn trung kiện tỳ, chỉ tả, giúp làm ấm bụng, cầm tiêu chảy do tỳ vị hư yếu, thường đi ngoài phân lỏng, sống phân.

2. Bài thuốc hỗ trợ điều trị đau dạ dày do lạnh (vị hàn)

• Thành phần: Thịt quả vải khô 50g, đại táo (táo tàu) 10 quả, mật ong vừa đủ.
• Cách làm: Vải khô và đại táo rửa sạch, cho vào nồi, thêm 500ml nước, đun sôi rồi hạ nhỏ lửa đun thêm 20 phút. Khi nước còn ấm, cho mật ong vào khuấy đều.
• Cách dùng: Uống nước, ăn cả cái. Ngày dùng 1 lần vào buổi sáng hoặc tối.
• Công dụng: Ôn vị tán hàn, bổ tỳ ích khí, giúp làm ấm dạ dày, giảm các cơn đau do lạnh bụng, đầy hơi, khó tiêu.

3. Bài thuốc bổ huyết, dưỡng nhan cho người suy nhược

• Thành phần: Thịt quả vải tươi (bóc vỏ, bỏ hạt) 200g, long nhãn 50g, hạt sen tươi 50g, đường phèn vừa đủ.
• Cách làm: Hạt sen luộc chín mềm. Cho vải, long nhãn, hạt sen và đường phèn vào nồi, thêm nước vừa đủ, đun sôi nhỏ lửa đến khi các nguyên liệu chín mềm và nước hơi sánh lại.
• Cách dùng: Dùng ăn trực tiếp như món chè tráng miệng.
• Công dụng: Bổ huyết, ích khí, an thần, giúp cải thiện tình trạng suy nhược cơ thể, da dẻ xanh xao, mất ngủ.

4. Bài thuốc chữa đau bụng kinh thể hư hàn

• Thành phần: Hạt vải 15g (sao vàng, tán bột mịn), gừng tươi 3 lát.
• Cách làm: Cho bột hạt vải và gừng vào ấm, thêm 300ml nước, sắc cạn còn 150ml.
• Cách dùng: Uống khi còn ấm, uống trước kỳ kinh nguyệt 3-5 ngày và trong những ngày hành kinh.
• Công dụng: Ôn kinh tán hàn, lý khí chỉ thống, giúp làm ấm tử cung, giảm đau bụng kinh do lạnh.

* Lưu ý

Mặc dù quả vải mang lại nhiều lợi ích, nhưng để đạt được hiệu quả tốt nhất và tránh tác dụng phụ, cần lưu ý một số điểm sau:

• Không nên ăn quá nhiều cùng lúc: Ăn quá nhiều vải, đặc biệt là khi đói, có thể gây nóng trong, nổi mụn, hoặc thậm chí là "say vải" với các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn do lượng đường trong máu tăng đột ngột.
• Người tiểu đường cần thận trọng: Vải có hàm lượng đường cao, do đó người bệnh tiểu đường cần hạn chế ăn hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Phụ nữ mang thai: Nên ăn với lượng vừa phải, không ăn khi đói.
• Trẻ em: Nên ăn với lượng nhỏ để tránh nóng trong.
• Nên ăn vải tươi: Mặc dù vải khô cũng có công dụng, nhưng vải tươi thường giữ được nhiều vitamin và khoáng chất hơn.

Nguồn: TCSKV