Đặc điểm tự nhiên và phân bố

Xoan trà (Choerospondias axillaris) thuộc họ Anacardiaceae, là cây gỗ lớn cao khoảng 20m, thân thẳng với đường kính có thể lên đến 1m. Lá kép lông chim mọc so le, hoa màu tím hồng nhạt, quả hạch hình nhót, khi sống có màu xanh vị chua, chín ngả vàng vị ngọt. Cây thường rụng lá vào mùa đông và có chu kỳ sai quả hàng năm. Thời gian ra hoa từ tháng 4 - 9 và quả chín rộ vào cuối tháng 8 đến đầu tháng 11.

Xoan trà mọc hoang và được trồng nhiều tại Việt Nam, đặc biệt ở khu vực dưới độ cao 1000m. Loại cây này cũng phân bố rộng rãi ở Nhật Bản, Trung Quốc, các nước Đông Nam Á và Ấn Độ. Người dân thường thu hoạch gỗ làm đồ dùng, vỏ và quả được dùng làm dược liệu.

Thành phần hóa học

Quả Xoan trà chứa hàm lượng cao vitamin C, các khoáng chất như kali, canxi, magiê và một số acid amin thiết yếu như glutamic, glutamine và arginine. Ngoài ra, cây còn cung cấp nhiều hoạt chất sinh học như polysaccharides, phenol, acid hữu cơ, sterol, flavonoid (quercetin, dihydroquercetin), acid gallic và acid stearic. Những thành phần này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sức khỏe và điều trị bệnh.

Xoan trà - Dược liệu quý giúp làm lành vết bỏng và hỗ trợ sức khỏe

Công dụng theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, Xoan trà có vị ngọt, chua, tính bình (quả) và tính hàn (vỏ thân). Quy kinh vào Can và Tỳ, dược liệu này có công năng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm, hoạt huyết chỉ thống, kiện Tỳ và chỉ thổ. Vỏ thân và rễ cây thường được dùng để chữa lành các vết bỏng nhẹ.

Công dụng theo y học hiện đại

1. Tác động tốt đến tim mạch

Dịch chiết từ Xoan trà chứa các hợp chất ức chế COX-2, giúp điều trị bệnh mạch vành hiệu quả. Các flavonoid và acid phenolic trong cây hỗ trợ tốt cho hệ tim mạch.

2. Hoạt tính chống viêm

Chiết xuất methanol từ quả Xoan trà đã được chứng minh có khả năng giảm viêm trên mô hình chuột viêm khớp do Collagen (CIA). Các hợp chất như quercetin trong cây giúp giảm nồng độ cytokine gây viêm như TNF-α và IL-6.

3. Hoạt tính chống khối u

Nghiên cứu cho thấy chiết xuất methanol từ Xoan trà có thể ức chế sự tăng sinh tế bào ung thư vú ở người (MDA-MB-231). Các hợp chất hoạt tính sinh học trong cây đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy apoptosis (chết tế bào theo chu trình).

4. Hoạt tính chống oxy hóa

Flavonoid từ Xoan trà giúp loại bỏ các gốc tự do và ức chế quá trình peroxide hóa lipid. Điều này hỗ trợ bảo vệ cơ tim khỏi tổn thương do stress oxy hóa.

5. Hoạt tính giảm lipid máu

Chiết xuất từ quả Xoan trà có tác dụng giảm cholesterol toàn phần, triglyceride và LDL-C ở chuột Wistar bạch tạng bị tăng lipid máu do chế độ ăn nhiều chất béo.

Lưu ý khi sử dụng xoan trà

Liều dùng & cách sử dụng

- Chữa bỏng nhẹ: nấu cao từ vỏ thân cây (10kg vỏ thân nấu thành 400ml cao đặc) để bôi lên vết bỏng nhẹ.

- Bột xoan trà: bột vỏ cây kết hợp với magnesium stearate và bột talc dùng để chữa bỏng hoặc vết thương ngoài da. Rắc bột lên vùng da tổn thương sau khi rửa sạch bằng nước muối sinh lý.

- Giảm đau nhức khớp: Lá Xoan trà tươi giã nát, trộn với giấm hoặc rượu để đắp lên khớp sưng đau mỗi ngày 2 lần.

Lưu ý khi sử dụng

Trước khi sử dụng Xoan trà hay bất kỳ dược liệu nào, cần tham vấn ý kiến bác sĩ chuyên khoa Y học cổ truyền. Đặc biệt, đối với trẻ em, phụ nữ có thai hoặc cho con bú, người lớn tuổi hoặc người mắc các bệnh lý gan, thận, tim mạch cần thận trọng khi sử dụng.

Xoan trà không chỉ là một loại cây dược liệu quý mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe quan trọng. Từ việc hỗ trợ làm lành vết bỏng đến tác động tích cực lên hệ tim mạch, chống viêm, chống khối u và giảm lipid máu, Xoan trà xứng đáng được nghiên cứu sâu hơn để phát triển thành các sản phẩm chăm sóc sức khỏe hiệu quả. Tuy nhiên, việc sử dụng cần tuân thủ đúng liều lượng và hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo an toàn.

Tham khảo: Lý Luận Cơ Bản Y Học Cổ Truyền và Y học Cổ Truyền Cơ sở Và Bệnh Học Y Học Cổ Truyền

Nguồn: SKV