Trong không khí đầy cảm xúc đó, Tiền Phong trò chuyện với GS.TS sử học Mạch Quang Thắng, Ủy viên Hội đồng khoa học của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, về cách biến tinh thần, nguồn năng lượng bất tận đó thành hành động thiết thực để xây dựng đất nước hùng cường, hạnh phúc.

Mạch nguồn nhân lên qua từng thế hệ

Trong dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, có thể thấy tình yêu nước như một mạch nguồn chảy trong lòng dân tộc. Ở mọi tầng lớp, kể cả giới trẻ, tình cảm ấy rất mãnh liệt. Đứng trước câu chuyện này, ông có suy ngẫm gì về sức mạnh Việt Nam?

Trong lịch sử, bao giờ thế hệ đang sống cũng lo: sau này mình nghỉ rồi, lớp trẻ có tiếp nối được truyền thống không, có đi tiếp con đường cha anh không? Thời xưa cũng vậy. Giờ vẫn có lo lắng như thế. Và tôi nghĩ lo như vậy cũng là bình thường.

“Cần tạo điều kiện để thế hệ trẻ có cơ hội hành động, phát huy hết khả năng, biến tình yêu nước thành những đóng góp cụ thể cho sự phát triển của đất nước” GS.TS sử học Mạch Quang Thắng

Thế nhưng, qua nghiên cứu và quan sát trong cuộc sống, nhất là qua những ngày chúng ta kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 thì thấy, lớp trẻ của ta hay lắm. Các em chủ động, tích cực tham gia vào những sự kiện lớn của đất nước. Không có chỉ thị, không có khẩu hiệu gì cả mà họ vẫn tự nguyện hòa vào. Những sự kiện văn hóa yêu nước - từ xem diễu binh, đi triển lãm, xem phim Mưa đỏ, cho đến những đêm nhạc cách mạng, những bài ca đỏ - tất cả thể hiện một tinh thần rất tuyệt vời của người dân. Qua đó cho thấy, tinh thần yêu nước đã nằm trong máu, trong huyết quản người Việt. Và nó đã đọng lại như một giá trị văn hóa. Khi đã thành giá trị văn hóa rồi thì nó mặc nhiên truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Và mỗi lần truyền, nếu có sự tác động tích cực, nó lại được nhân lên, được nạp thêm giá trị mới, nâng lên về chất. Tôi cho rằng chúng ta đang ở trong giai đoạn đó.

Ngoài ra, không khí phấn chấn trong xã hội hiện nay còn được khơi nguồn từ những đường lối đổi mới mạnh mẽ của Đảng, Nhà nước trong thời gian qua, như cải cách bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính, phát triển kinh tế tư nhân, khoa học công nghệ, xây dựng pháp luật… Những biện pháp, chủ trương, chính sách, đường hướng này cùng với phong cách lãnh đạo của Đảng - từ Tổng Bí thư trở xuống - đã có tác động rất lớn đến sự tích cực trong xã hội. Những đường lối đổi mới đó rõ ràng đã đi vào lòng dân và kích hoạt những nhân tố tốt trong xã hội.

Vậy theo ông, làm sao để tinh thần yêu nước ấy không chỉ dừng ở cảm xúc, mà trở thành hành động cụ thể đóng góp thiết thực cho sự phát triển đất nước?

“Tinh thần yêu nước đã nằm trong máu, trong huyết quản người Việt. Và nó đã đọng lại như một giá trị văn hóa. Khi đã thành giá trị văn hóa rồi thì nó mặc nhiên truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Và mỗi lần truyền, nếu có sự tác động tích cực, nó lại được nhân lên, được nạp thêm giá trị mới, nâng lên về chất. Tôi cho rằng chúng ta đang ở trong giai đoạn đó” GS.TS sử học Mạch Quang Thắng

Trước hết, tôi cho rằng vai trò của chủ thể lãnh đạo đất nước là vô cùng quan trọng. Ở đây, tôi muốn nói tới toàn bộ hệ thống chính trị, mà hạt nhân là Đảng. Đảng phải mạnh, phải thật sự trong sạch. Bác Hồ đã nói rồi: Đảng là đạo đức, là văn minh. Có đạo đức, có văn minh thì Đảng mới khơi dậy được niềm tin của lớp trẻ và toàn xã hội. Do đó, trách nhiệm lớn nhất vẫn thuộc về hệ thống chính trị, trước hết là Đảng. Đảng phải là tinh hoa, là tinh túy của toàn dân. Và vì thế, công tác cán bộ là cực kỳ quan trọng.

Chúng ta thấy rồi, lớp trẻ hôm nay đi xem phim Mưa đỏ, đi triển lãm, dự lễ diễu binh…, không chỉ để hòa chung niềm vui của đất nước mà còn để tri ân với sự hy sinh, mất mát quá lớn của cha ông. Vì vậy cần có các đường hướng đúng đắn, chính sách phù hợp, và đặc biệt phải tổ chức thực hiện thật hiệu quả để phát huy giá trị văn hóa yêu nước của người dân vào công cuộc phát triển đất nước.

Ðể lịch sử trở nên hấp dẫn, sinh động hơn

Nói về thế hệ trẻ, nhiều người lo ngại học sinh ít hứng thú với lịch sử. Nhưng qua dịp này, rõ ràng nhu cầu tìm hiểu về lịch sử trong giới trẻ rất lớn. Vấn đề là làm sao để lịch sử trở nên hấp dẫn, gần gũi, khơi dậy được niềm đam mê, tìm hiểu trong giới trẻ, thưa ông?

Không thể nói rằng lớp trẻ hay học sinh ngày nay chán học môn lịch sử. Vấn đề nằm ở chương trình dạy thế nào, cách giảng ra sao, thái độ của người thầy và tinh thần của người học như thế nào?

Tôi vẫn nói, dạy lịch sử không phải chỉ là “truyền tải tri thức”. Tri thức thì có thể tìm đọc trên mạng, trong sách vở, rất nhiều. Điều quan trọng là phải truyền được cảm hứng. Từ những sự kiện lịch sử, chẳng hạn như Cách mạng Tháng Tám, mình không chỉ nói ngày nào, tháng nào, đánh trận ở đâu… mà phải làm cho người nghe cảm nhận được tinh thần, khí thế, sự hy sinh, niềm tự hào. Khi giảng dạy như thế, người học cũng sẽ tiếp nhận bằng tinh thần khác, đầy hứng khởi. Bởi bản chất, người dân Việt Nam vốn rất yêu lịch sử, chứ không phải thờ ơ. Lịch sử của chúng ta vô cùng phong phú, và chứa đựng nhiều điều lý thú, có sức lay động mạnh mẽ trong cuộc sống.

Khi các bạn trẻ xem phim “Mưa đỏ” về 81 ngày đêm thành cổ Quảng Trị, họ xúc động, say mê, rồi từ đó tìm đọc thêm sách, tài liệu về cuộc chiến tranh ấy. Đó chính là nguồn cảm hứng được khơi dậy. Vấn đề là mình phải biết cách gây dựng và lan tỏa cảm hứng ấy, chứ không biến lịch sử thành những con số, sự kiện khô khan.

Kích hoạt nguồn năng lượng bất tận

Từ tình yêu đất nước, làm sao để tình cảm đó được chuyển hóa thành ý thức tuân thủ pháp luật và trách nhiệm công dân đối với sự phát triển đất nước?

Vấn đề là ở cách tiếp cận với lớp trẻ. Những câu chuyện chính trị, những vấn đề phát triển của đất nước cần được truyền tải sao cho khơi gợi, kích hoạt được lòng yêu nước - thậm chí cả lòng tự ái dân tộc trong mỗi con người Việt Nam. Tại sao người Nhật, người Hàn làm được mà người Việt Nam lại không làm được? Khi được khơi gợi lòng tự ái chính đáng ấy, con người Việt Nam sẽ thấy mình hoàn toàn có khả năng vươn lên, không thua kém bất kỳ ai. Lòng tự ái đó, thực chất, bắt nguồn từ chủ nghĩa yêu nước. Bây giờ, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cần tạo điều kiện để thế hệ trẻ có cơ hội hành động, phát huy hết khả năng, biến tình yêu nước thành những đóng góp cụ thể cho sự phát triển của đất nước.

Người Việt Nam mình có một đặc điểm: khi đất nước gặp khó khăn, có biến cố lớn thì sức mạnh đoàn kết trở nên vô cùng to lớn, nhưng trong đời thường thì đôi khi lại có sự rời rạc, tinh thần đoàn kết dường như yếu đi. Theo ông, làm thế nào hóa giải vấn đề này để lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết trở thành nguồn năng lượng bất tận tạo ra bước ngoặt phát triển của đất nước?

Dân ta vốn có một lòng nồng nàn yêu nước, như sẵn trong huyết quản. Mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, hay đất nước gặp thiên tai, hoạn nạn thì tinh thần ấy bùng lên, vượt qua mọi gian nan thử thách. Ví dụ như trong đợt dịch COVID-19, chúng ta thấy những “cây ATM gạo”, những chuyến xe chở hàng cứu trợ từ Bắc vào Nam, Nam ra Bắc; hay trong các đợt lụt lội ở miền Trung… Tất cả cho thấy, khi khó khăn, tinh thần tương thân tương ái, đoàn kết của người Việt Nam phát huy rất mạnh mẽ.

Tuy nhiên, để tinh thần ấy được lan tỏa bền vững, cần có sự hướng dẫn và tổ chức khéo léo từ các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm. Tự phát thì quý, nhưng nếu có sự định hướng, tổ chức tốt thì sức mạnh ấy sẽ được phát huy cao hơn, đồng thời làm giảm đi những hành vi tiêu cực, lạc lõng. Trong xã hội, trong mỗi con người, bao giờ cũng tồn tại hai mặt: tốt và xấu, thiện và ác. Vấn đề là phải nâng cao và phát huy nhân tố tích cực, để cái tốt lấn át cái xấu, cái thiện chế ngự cái ác.

Trở lại với dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9, nhìn lớp trẻ như thế thì thấy rất yên tâm. Tôi mong họ tiếp tục phát huy sức mạnh, đáp ứng lòng mong mỏi của thế hệ trước, đồng thời cũng là đáp ứng bước tiến của chính mình, để xây dựng một đất nước hạnh phúc, phồn vinh.

Cảm ơn ông.

Nguồn: TPO